W glebach użytkowanych rolniczo najważniejszy jest nie tyle ich skład chemiczny, ile dostępność kilkunastu pierwiastków stanowiących budulec dla roślin. Składniki pokarmowe stanowią bowiem jeden z sześciu podstawowych czynników warunkujących wzrost roślin, należą do nich również: światło, powietrze, woda, ciepło i oparcie mechaniczne.

Zasobność gleby w składniki pokarmowe należy do tych czynników, na które człowiek może w znacznym stopniu oddziaływać i tym samym regulować ich zawartość poprzez zabiegi uprawowe i odpowiednie nawożenie. Aby to oddziaływanie było prawidłowe, dawki nawozów powinny być ustalane na podstawie wyników analiz glebowych.

Dotychczas wiadomo, że 21 pierwiastków jest niezbędnych do normalnego wzrostu roślin, z czego 18 pochodzi z fazy stałej gleby. Spośród 18 niezbędnych składników czerpanych przez rośliny z gleby w większych ilościach pobierane są:


Jest uznawany za najważniejszy makroskładnik plonotwórczy. Pogląd ten wynika z funkcji azotu, który jest niezbędnym elementem syntezy cząsteczek białka podstawy, żywych organizmów Niedobór azotu powoduje nie tylko spadek plonu, ale i zahamowanie wzrostu i rozwoju rośliny Wizualnym objawem niedostatku azotu jest jasnozielony kolor liści i łodyg oraz wątły pokrój roślin W skrajnych przypadkach niedostatku tego pierwiastka liście roślin żółkną, a ich słabo wykształcone owoce przedwcześnie dojrzewają Niemniej niebezpieczny od niedoboru jest również nadmiar tego makroskładnika Rośliny przenawożone azotem mają ciemnozielony kolor i wytwarzają bardzo dużą masę (duże i liczne liście, grube łodygi), jednak ich owoce są nieliczne i słabo wykształcone Przeazotowanie roślin wydłuża znacznie okres ich wegetacji Skutkiem tego, plon wielu gatunków (np pomidora czy papryki) nie zdoła dojrzeć przed nadejściem jesiennych przymrozków Przenawożenie roślin azotem powoduje też kumulację azotanów, co jest niebezpieczne dla zdrowia człowieka.


Podobnie jak azot, bierze udział we wszystkich procesach życiowych zachodzących w roślinie, jest on niezbędny do prawidłowego przebiegu fotosyntezy, oddychania, przemiany materii, a szczególnie przy powstawaniu białek i substancji zapasowych (tłuszcze, fityna). jego niedobór powoduje poważne zakłócenia w podstawowych funkcjach życiowych roślin, czego wynikiem jest osłabienie rozwoju i funkcjonowania poszczególnych organów, a zwłaszcza systemu korzeniowego. Objawem niedoboru fosforu jest wystąpienie fioletowych przebarwień na łodygach i ogonkach liściowych, a niekiedy również na spodniej stronie liści. Deficyt fosforu uwidacznia się najczęściej u roślin młodych w początkowych okresach ich wzrostu i rozwoju.


Jedną z podstawowych funkcji jest regulowanie gospodarki wodnej roślin (pobierania wody, transpiracji). Dobre zaopatrzenie w ten składnik ułatwia więc roślinom przetrwanie okresów suszy, zapobiega ich więdnięciu i przedwczesnemu zasychaniu. Ponadto potas poprawia zdrowotność roślin i zwiększa mrozoodporność gatunków wieloletnich (drzewa i krzewy, byliny). Owoce roślin dobrze odżywionych potasem są słodsze i aromatyczniejsze, bardziej wybarwione oraz lepiej się przechowują. Podobnie reagują rośliny ozdobne. Optymalne dawki tego składnika zwiększają liczbę, wielkość oraz barwę kwiatów. Początkowo niedobór potasu objawia się na roślinach w postaci żółtych nieregularnych przebarwień występujących na najstarszych liściach.Często występuje też charakterystyczne zdeformowanie blaszki liściowej, która wygina się ku dołowi.


Jest niezbędnym elementem składowym chlorofilu, zielonego barwnika odpowiedzialnego za fotosyntezę, jego niedobór wywołuje więc poważne zakłócenia w tym procesie, co jest powodem pogorszenia wzrostu, rozwoju oraz plonowania roślin. Typowym objawem niewłaściwego zaopatrzenia roślin w ten składnik są żółte, nieregularne plamy pojawiające się na blaszce liściowej, przy czym nerwy liścia pozostają zielone.


W życiu roślin spełnia podwójną rolę. jest on niezbędnym składnikiem pokarmowym, a ponadto odpowiada za właściwy odczyn gleby. Reguluje pobieranie innych składników pokarmowych, wzmacnia odporność roślin na czynniki chorobowe a także stanowi element budulcowy (składnik ściany komórkowej). Deficyt wapnia objawia się żółknięciem oraz deformacją najmłodszych liści, jednak objawy te występują rzadko. Znacznie groŸniejsze są choroby fizjologiczne wywołane niedostatecznym odżywieniem roślin wapniem: sucha zgnilizna wierzchołkowa owoców pomidora i papryki czy gorzka plamistość podskórna jabłek.


Pobierana przez rośliny jest niezbędnym elementem składowym białek, witamin oraz innych substancji (np. olejki gorczyczne). Największe ilości siarki pobierają rośliny należące do rodziny krzyżowych (np. kapusta, kalafior) oraz motylkowych (np. fasola, bób). Niedobór tego składnika występuje sporadycznie. Powodem tego są znaczne ilości siarki wprowadzane do gleby wraz z wieloma nawozami np. siarczan potasu, superfosfaty pojedyncze.




Te składniki odżywcze rośliny pobierają w bardzo małych ilościach, a pierwiastki te zalicza się do mikroelementów. Z wyjątkiem żelaza, ich stężenie jest od stu do tysiąca razy mniejsze niż makroskładników. Te pierwiastki śladowe mają podstawowe znaczenie dla wzrostu i rozwoju roślin; przede wszystkim są katalizatorami wielu procesów fizjologicznych zachodzących w roślinach, jak np. oddychanie, fotosynteza czy powstawanie chlorofilu (zielonego barwnika). Tymi pierwiastkami są:


Niewłaściwe zaopatrzenie roślin spowalnia proces fotosyntezy a zatem ogranicza rozwój roślin oraz ich plonowanie. Niedobór tego składnika objawia się najczęściej na glebach o zbyt wysokim odczynie (np. po przewapnowaniu). Najwrażliwsze na niedostatek żelaza są pomidory, bób oraz azalie i rododendrony.


Optymalne zaopatrzenie roślin zwiększa zawartość cukrów i witamin w ich plonie. Stosunkowo wysokie zapotrzebowanie na ten pierwiastek wykazują fasola, groch, kapusta, ziemniaki oraz drzewa owocowe - jabłoń, śliwa, wiśnia, morela i brzoskwinia. Podobnie jak w przypadku żelaza, dostępność tego mikroskładnika dla uprawianych roślin spada przy nadmiernym wzroście odczynu gleby (pH powyżej 7).



Jest ważnym składnikiem wielu enzymów roślinnych biorących udział w podstawowych procesach życiowych (fotosynteza, oddychanie). Jej niedobór prowadzi do zachwiania tych procesów, co odbija się na plonie roślin. Deficyt miedzi występuje najczęściej u roślin uprawianych na glebach torfowych lub bardzo lekkich glebach piaszczystych.


O niezbędności w życiu roślin dowodzi jego udział w wielu istotnych procesach enzymatycznych. Na niedobór tego pierwiastka najwrażliwsze są drzewa owocowe oraz winorośl. Niewłaściwe zaopatrzenie roślin w cynk najczęściej występuje przy przewapnowaniu gleby.


Pierwiastek ten odgrywa istotną rolę w transporcie węglowodanów oraz w przemianach białek. Największych ilości boru wymagają rośliny motylkowe, seler, kalafior, kapusta, burak ćwikłowy a z roślin sadowniczych - jabłoń, grusza i winorośl. Niewłaściwe zaopatrzenie roślin w ten mikroskładnik powoduje zmniejszenie oraz pogorszenie jakości plonu. Występujące często w uprawach działkowych brunatnienie róż kalafiora, zniekształcenie korzeni selera czy charakterystyczne skorkowacenia na jabłkach, to typowe objawy niedoboru boru. Optymalne zaopatrzenie roślin w omawiany mikroelement zmniejsza również podatność owoców na pękanie.

Jest niezbędnym mikroskładnikiem pokarmowym , chociaż niektórzy przestrzegają przed stosowaniem nawozów zawierających ten pierwiastek. Chlor odgrywa istotną rolę w wielu procesach fizjologicznych (fotosynteza, gospodarka wodna), a niebezpieczny dla roślin okazuje się jedynie w bardzo dużych stężeniach.


Podstawową funkcją jest jego udział w przemianach azotu. Optymalne zaopatrzenie roślin w ten mikroskładnik pozwala więc zmniejszyć w ich plonie ilość szkodliwych dla zdrowia człowieka azotanów. Stosunkowo wysokim zapotrzebowaniem na ten pierwiastek charakteryzują się zatem rośliny motylkowe (groch, fasola, bób). Wśród pozostałych gatunków uprawianych na działkach wrażliwe na niedobór molibdenu są pomidory, kalafior, kapusta, sałata oraz szpinak.